بررسی تطبیقی رساله الغفران معرّی و جاویدنامه اقبال لاهوری

رساله الغفران یک سفرنامه تخیّلی به دنیای پس از مرگ با محوریّت انتقاد از اوضاع معاصر پدید آورنده ی خود می باشد. این اثر سرچشمه ی الهام آفرینش آثار بزرگی همانند «جاوید نامه» توسّط اقبال لاهوری به شمار می آید. جاوید نامه این شاهکار ادبی به اندازه ای برای خالق خود مهم بوده، که آن را کمدی الهی شرق نامیده است. این دو در گروه آثار بزرگ جهان در آمده و نگارنده ی این تحقیق پس از یک مطالعه ی گسترده با استفاده از روش کتابخانه ای و مقایسه ی سبک، محتوا، ساختار و در پایان با یک نگاه فرامتنی به دو داستان به شباهت ها و تفاوت های مهّمی از دو اثر دست یافته است. دو داستان علاوه بر اشتراک در موضوعاتی از قبیل بهشت، شکنجه گاه، شعر، زن، عقل، تهیّه ی ابزار جهت ادامه ی مسیر، حضور خداوند و بهره گیری از یک الگوی باستانی که هر یک ایجاد کشش فوق العاده ای به سمت داستان می نمایند در انجام خویشکاری های جذّاب چهل و چهارگانه، اعتقاد به وجود یک ابر یاریگر، اعتقاد به وجود یک پاداش دهنده و نیز در ساختار و هدف که اصلاح و تغییر جامعه ی معاصر آن هاست به هم نزدیک شده اند. سفر مسافر رسال? الغفران بی بازگشت است و پاداش آن ماندگاری و برخورداری از نعمت های بهشتی است ولی پاداش مسافر جاوید نامه جاودانگی و همراهی مردم با وی است. این پاداش با درخواست مسافر و برگشتن از سفر به او داده می شود. شباهت دیگر دو داستان تأثیرپذیری آن ها از اوضاع معاصرشان است و این امر موجب استقلال آن ها شده است. تأثیرپذیری از محیط موجب شده، بصیرت معرّی در یک نگاه انتقادی با نفی اوضاع موجود در متن داستان و با پرداختن به زندگی دنیوی و اخروی تبلور یابد امّا انتقاد اقبال از شرایط جامعه با پرداختن به امور اساسی زندگی دنیایی انسان با معرّفی یک جامعه ی آرمانی شکل یافته است.